Ongeschoolde carrièremakers, nee dank u. Maar voor de echte toppers onder hen g

Leren konden of wilden ze niet, maar ze liepen over van ambitie, geldings- en dadendrang. En meer hadden ze blijkbaar niet nodig om tot de top van hun bedrijf door te dringen. Vier doordouwers over directeur zijn zonder diploma.

Elke headhunter die topmanagers bemiddelt, kent er wel een paar. Doordouwers, avonturiers vaak, die liever hun geluk beproefden dan in schoolboeken te wroeten, en nu directies of business units aanvoeren. Ze gelden als succesnummers die zelfs onder moeilijke omstandigheden de weg weten te vinden. Tegen de stroom in hebben zij resultaten geboekt, terwijl zij het moesten stellen zonder academische vorming en de vroegere steun van universiteitsmentoren.

Een bloeiende carrière begint bij een gedegen opleiding, zo leert elk loopbaanadvies. En wie de top wil halen, moet een academische titel laten zien. Cap Gemini Ernst & Young bijvoorbeeld wijst iedere sollicitant zonder hogere opleiding zonder pardon de deur. Die rechtlijnigheid is niet zonder reden. Managers op niveau moeten abstract kunnen denken, problemen analytisch kunnen benaderen en vooral op een gewenste manier kunnen oplossen. Wie een universitaire opleiding heeft doorlopen, is hierin jarenlang gevormd, ongeacht de studierichting. Zo'n opleiding is in heel Nederland ook even zwaar, wat het tot een objectief selectiecriterium maakt. Bovendien getuigt een gevolgde universitaire opleiding van doorzettingsvermogen. De ideale ondergrens voor toelating van managers dus.

Helaas blijkt dit populaire selectiecriterium niet zo betrouwbaar als werkgevers graag geloven. Zij realiseren zich dat een academische graad een startpunt is voor selectie, maar door het rigide toepassen ervan gaat veel toptalent verloren. Door de jaren heen zijn er altijd managers geweest die zonder adequate vooropleiding opzienbarende resultaten neerzetten in bedrijven. Vroeger omdat vader geen geld had om de kinderen te laten studeren, tegenwoordig omdat de babyboomers in de overdaad van mogelijkheden een legitimatie zien om een eigen weg uit te stippelen. Wat de reden ook is, een aantal van hen haalt de top. En ondanks hun geloof in het diploma is het bedrijfsleven toch geïnteresseerd in dit soort witte raven.

Daadkracht

Hoe is het mogelijk dat mensen die op eigen kompas een alternatief loopbaanparcours ontwikkelen, tegen alle wetmatigheden in de top bereiken? “Het heeft te maken met hun ambitie, geldingsdrang en dadendrang,” meent Burke. “De reden waarom ze niet zijn gaan studeren varieert. Soms hadden zij ouders die hen tot alles in staat stelden, met als gevolg dat ze daar dus juist geen gebruik van wilden maken.”

Ontegenzeglijk hebben de 'ongediplomeerden' niet te klagen over een behoorlijke portie geluk bij hun weg omhoog. Zij slaagden er bijvoorbeeld in door inzet en intelligentie op een leidinggevende functie te komen, vaak vanuit een commerciële functie waar resultaten duidelijk zichtbaar zijn. Of ze hadden het geluk een kruiwagen te vinden, die hen naar een gunstige uitgangspositie reed. Hoe meer succes zij hadden, hoe minder zij lastige vragen hoefden te beantwoorden over hun discutabele vooropleiding.

Maar hun markante opkomst is meer dan alleen geluk. Als groep hebben zij geprofiteerd van de opkomst van de nieuwe markten. Zo heeft de opkomst van de automatisering en later de nieuwe economie kansen geschapen voor ongediplomeerden. In zulke gevallen moet er gescoord worden, en raken diploma's al gauw ondergeschikt aan daadkracht. Wie dan kan aantonen een kunstje te beheersen, kan heel snel doorgroeien.

Wat echter niet betekent dat al die hoogvliegers uit voorbije jaren nu nog steeds van grote waarde zijn. “Non-conformistische jongeren kregen tijdens het hoogtepunt van de nieuwe economie zakken met geld om mee te spelen,” zegt headhunter Warwick Burke van adviesbureau Burke Associates. “We komen ze nu tegen op de markt, maar wij zijn terughoudend om onze naam aan deze mensen te verbinden. De verhouding tussen de echt succesvolle en de minder talentrijke managers is 20-80.”

Maar juist die 20 procent is van grote waarde. Het zijn entrepreneurs met daadkracht en doorzettingsvermogen. Het ontberen van de juiste opleidingsachtergrond betekent allerminst een diskwalificatie. Burke: “In een economisch neergaande spiraal zoek je juist mensen die snel resultaten weten neer te zetten. Dan kijk je niet alleen naar diploma's, maar ook naar de mensen die aantoonbare successen hebben neergezet.”

Succes

De 'ongediplomeerde' managers hebben allemaal een wat ongewone achtergrond. Zij hebben zich buiten de universiteit of de hogeschool denkpatronen, normen en beeldvorming van topmanagers eigen weten te maken. In veel gevallen komt dat door hun afkomst. Het zijn telgen uit stabiele gezinnen die een bepaald abstractieniveau konden overbrengen, hoewel ook dit geen wet van Meden en Perzen is.

Dit zegt iets over de persoonlijkheid van de ongeschoolden, en dat maakt deze groep zo moeilijk in te schatten. Zonder uitzondering zijn ze intelligent, hebben een sterk ontwikkelde intuïtie, empathisch vermogen en een goed reactievermogen. Maar zonder papieren is er weinig tastbaars, behalve een curriculum dat vaak overloopt van ervaring. Maar ervaring staat allerminst borg voor waarde. Iemand kan vier jaar directeur zijn geweest, zonder in die periode echt op de proef te zijn gesteld. Headhunters kijken dan ook naar wat zij het ruiltraject noemen. Als managers geen papieren kunnen overleggen, moeten ze daar geloofwaardige kwalificaties of nuttige ervaring tegenover stellen. “Zij kennen de markt en hebben een behoorlijk ontwikkeld netwerk, waardoor zij aantoonbaar meerwaarde hebben,” zegt Burke. “Maar de bepalende factor is toegevoegde waarde. Je kan aan een cv aflezen dat iemand niet meer heeft dan vwo plus een paar aanvullende opleidingen. Maar als hij zijn werk in de praktijk goed heeft gedaan, is die opleiding niet zo belangrijk meer.”

Om succes te meten, kijken recruteerders naar de stabiliteit van het succes. Is het iemand die snelle successen heeft gevierd bij tal van werkgevers, of gaat het om langere perioden? Te snel van baan wisselen is een minpunt, vinden headhunters. “Waar je naar moet kijken is of iemand minimaal drie jaar succesvol in één functie heeft gezeten,” zegt Burke.

Cowboys

Maar succes alleen is niet zaligmakend. Succesvolle maar ongeschoolde cowboys passen niet zonder meer in gevestigde bedrijven. Het kan lastig volk zijn, wars van een keurslijf. Ze zijn gewend aan hun vrijheid en doen het werk op hun manier. Ze zijn eigenwijs, grillig, impulsief en daardoor moeilijk in te schatten. “Wee de jonge academicus die zulke mensen moet managen,” zegt Burke. “Gegarandeerd dat daar iets mis gaat.”

Ondanks hun gebruiksaanwijzingen kunnen bedrijven soms hun voordeel doen met deze managers. Als geen ander hebben zij overtuigingskracht en hun instincten zijn uiterst scherp. Zij verstaan de kunst om een organisatie op wilskracht door tegenspoed te loodsen. Daar waar nieuwe markten moeten worden bevochten, bedrijven in zwaar weer verkeren of moeizame veranderingen moeten doormaken, is een ongeschoolde maar ervaren rot een zegen. Burke: “Het is talent dat altijd op de één of andere manier naar buiten komt. Juist in onzekere tijden als deze komen zulke kerels bovendrijven.”

Case: Toine Rijvers (directeur)

Toine Rijvers (43)
Directeur Interzuid (internationaal transport en expeditie)
Studie: Mavo
'Zonder mijn eigen achtergrond was ik misschien ook bevooroordeeld ten opzichte van mensen zonder hogere opleiding'
“Het gebrek aan scholing heeft mij nooit parten gespeeld. Maar ik heb wel gemerkt dat mijn werkgevers er zo hun gedachten over hadden. Rechtstreeks hebben ze er nooit wat over gezegd. Ze zeiden dat ze erin geloofden, een directeur die zich op eigen kracht had ontwikkeld en die zei naar resultaten te willen kijken. Maar ik merkte dat een van mijn twee bazen eigenlijk liever een academicus op de stoel van de directeur wilde hebben. Of ik nu misluk of niet, één van hen krijgt altijd gelijk.

“Ik heb nooit de ambitie gehad om na de mavo verder te leren. Op school was het zo gemakkelijk dat ik eigenlijk een luie scholier werd. Als mijn eerste werkgever niet failliet was gegaan, zou ik altijd tevreden zijn geweest met de baan van declarant die ik toen had. Ik werkte bij een inklaringsbedrijf en behandelde de papieren van chauffeurs aan de grens. Het was een logische baan omdat ik in de grensstreek woonde. Maar ik ben mij na het faillissement breder gaan oriënteren. Ik klom op van filiaalleider tot hoofd expedities en logistiek. Ik ben bij VNU traffic manager geweest, die logistieke projecten opzette en uitvoerde, ik werd bij Ewals Cargo Care verantwoordelijk voor het transport in Nederland, en bij Wim Bosman Internationaal Transport werd ik verantwoordelijk voor de totale bedrijfsvoering. Pas achteraf heb ik mij gerealiseerd dat ik eigenlijk rechten had moeten studeren. Maar door logisch denken, goed opletten en het bijhouden van vakliteratuur leerde ik ook veel. Ik merkte dat ik het scoren leuk vond, de prikkel van nieuwe uitdagingen.

“Ik ben verder gekomen door wilskracht, de ambitie er iets van te maken. Als je deze instelling hebt, komt die er toch wel ergens uit. Ik heb tussentijds verschillende cursussen gevolgd, zoals een brede managementcursus en een cursus financieel management voor niet-financiële mensen. Daar zaten ook mensen op met een academische achtergrond. Mijn gebrek aan opleiding heb ik gecompenseerd door mijn praktijkervaring. Misschien dat dit in de transportsector iets gemakkelijker gaat dan elders in het bedrijfsleven, die branche is wellicht opportunistischer.

“Ik merk dat ik vooral zoek naar mensen met minimaal hbo als ik managers aanneem. Toch sta ik open voor iets anders. Zo heb ik laatst iemand aangesteld op de functie van assistent-manager die slechts meao had. Hij had de goede referenties. Maar dit komt wellicht door mijn eigen achtergrond. Anders was ik misschien ook

meer...

Opslaan en terug Naar vacature

Meer vacatures van Mt sprout

Recruiter

Er is een grote vraag naar technische professionals, maar het aanbod op de arbeidsmarkt is vrij beperkt. Dit maakt het voor onze opdrachtgevers moeilijk om geschikte medewerkers te vinden. Aan de andere kant vinden veel
2 dagen geleden- Volledige vacature bekijken

Recruiter

Er is een grote vraag naar technische professionals, maar het aanbod op de arbeidsmarkt is vrij beperkt. Dit maakt het voor onze opdrachtgevers moeilijk om geschikte medewerkers te vinden. Aan de andere kant vinden veel
2 dagen geleden- Volledige vacature bekijken

Recruiter

Er is een grote vraag naar technische professionals, maar het aanbod op de arbeidsmarkt is vrij beperkt. Dit maakt het voor onze opdrachtgevers moeilijk om geschikte medewerkers te vinden. Aan de andere kant vinden veel
2 dagen geleden- Volledige vacature bekijken

Recruiter

Er is een grote vraag naar technische professionals, maar het aanbod op de arbeidsmarkt is vrij beperkt. Dit maakt het voor onze opdrachtgevers moeilijk om geschikte medewerkers te vinden. Aan de andere kant vinden veel
2 dagen geleden- Volledige vacature bekijken